Lragir.am-ը ներկայացնում է հարցազրույցների շարք «մտքի առաջնորդների» հետ: Նախագծի նպատակն է մեդիա տիրույթում զարգացնել «մտքի առաջնորդության» սկզբունքը՝ հարթակ ստեղծելով տարբեր ոլորտների, տարբեր տեսակետների ու հայացքների տեր մարդկանց համար՝ արտահայտվելու նույն հարցերի առանցքի շուրջ։ Նախագծի նպատակը խելացի ու տեսլական ունեցող մարդկանց բացահայտումն է ու Հայաստանի տնտեսական զարգացման նոր դիսկուրսների սահմանումը։

Շարքը վարում է լրագրող Ռոզա Հովհաննիսյանը: Լուսանկարները՝ Ագապե Գրիգորյանի: Հարցազրույցներն անցկացվում են Լոֆթում:

Մեր զրուցակիցն է «Գալաքսի» ընկերությունների խմբի մարքեթինգի և հետազոտությունների բաժնի ղեկավար Գայանե Կրոյանը: Մասնագիտությամբ սոցիոլոգ է:

Տիկին Կրոյան, հայրենի՞ք, թե մայրենիք, և ինչո՞ւ։

Ինձ համար էական չէ, սա զուտ լեզվամտածողության խնդիր է, կարևորը բովանդակությունն է, այսինքն իմ զգացողությունները այդ բառը լսելիս, ինչ եմ ես զգում, ու էստեղ էական չի հայրենիքի թե մայրենիքի հանդեպ, ինչ իմաստներ եմ ես դնում այդ սիմվոլի մեջ: Բայց դա այդպես է ինձ համար, այնուամենայնիվ մեր հասարակության համար թերևս հայրենիք է և ոչ մայրենիք: Վերջերս վիճակագրական տվյալներ տեսա, երևի շատերն են տեսել, վերջին տարիների ընթացքում 40,000 աղջիկ չի ծնվել՝ պայմանավորված հղիության արհեստական ընդհատմամբ. կարծում եմ այս պարագայում մեր հասարակությունում միանշանակ հայրենիք, ոչ թե մայրենիք:

Որտեղի՞ց եք արմատներով սերում և որքանով է կարևոր մարդու համար սեփական արմատները ճանաչելը:

Մայրս ծնվել է Ջավախքի Կարծախ գյուղում, Ջիվանու գյուղից է, սերում է Բագրատունիների տոհմից: Հայրս Գավառի Սարուխան գյուղից է: Անհրաժեշտ է սեփական արմատներն իմանալ, առանց դրա չի լինի, բայց չեմ կարծում, որ դրա վրա շատ պետք է կենտրոնանալ, որովհետև ժամանակակից աշխարհում սա շատ երկրորդային ինֆորմացիա է: Չեմ կարծում, որ գործընկերների, ընկերների հետ շփվելիս, կին կամ ամուսին ընտրելիս արմատները շատ մեծ նշանակություն ունեն:

Ինչպե՞ս կբնութագրեք ձեր մանկությունը, պատանեկությունն ու երիտասարդությունը:

Երևի նոր բան չեմ ասի ու կկրկնվեմ շատերի նման, բայց մանկությունս համընկել է այդքան շատ արդեն ծամծված ու մեր լեզվամտածողության մեջ կառչած մութ ու ցուրտ տարիներին, որոնք ինձ համար բնավ ոչ մութ են, ոչ էլ ցուրտ: Իմիջիայլոց, ես վերջերս հասկացա, որ շատերի համար մութ ու ցուրտ չեն եղել այդ տարիները: Բնականաբար, մեր ծնողների համար դժվար է եղել, բայց ես, որպես երեխա, միայն ջերմությամբ եմ շրջապատված եղել: Հիմա էլ, երբ հիշում եմ այդ օրերը, միայն ջերմությամբ եմ հիշում: Մեծ ընտանիք ունեինք, բոլորս նույն մուտքում էինք ապրում՝ հորեղբայր, տատիկ, պապիկ, ընկերներ, հարևաններ: Եվ ինձ համար այդ վառարանի շուրջ հավաքվելը, զրույցները, գիրք կարդալը էլ երբեք չի կրկնվելու: Դրա համար իմ հոգում միայն ջերմության զգացողություն է առաջանում:

Ուսանողական տարիների մասին կարող եմ անվերջ խոսել, որովհետև իսկապես գտնում եմ, որ հետաքրքիր ուսանողական տարիներ եմ ունեցել: Ես շատ պատահաբար ընդունվել եմ սոցիոլոգիայի ֆակուլտետ, և անչափ ուրախ եմ այդ չակերտավոր պատահականության համար իմ կյանքում, որովհետև թերևս ինձ համար լավագույն մասնագիտություններից մեկն է սոցիոլոգիան, ես ուղղակի սիրահարված եմ իմ մասնագիտությանը և այդ սիրահարվածության համար շնորհակալ եմ համալսարանի սոցիոլոգիայի ֆակուլտետի բոլոր այն դասախոսներին, որոնք երբևէ ինձ դասավանդել են:

Ես համալսարան ընդունվելու առաջին օրերից աշխատել եմ, իմ մասնագիտությունն ինձ տալիս էր այդ հնարավորությունը: Ես 16 տարեկանից աշխատել եմ, դրա համար չեմ կարող ասել, որ երբ ավարտեցի, բախվեցի աշխատանք փնտրելու խնդիրներին: Չնայած իմ մասնագիտությունն ավելի ժամանակակից ու արդի է, մենք նոր մեթոդներով էիք սովորում, բայց մենք ունենք խնդիր՝ բուհն ավարտելուց հետո երիտասարդը կանգնում է հմտություններ չունենալու խնդրի առաջ: Կրթական համակարգում սա լուրջ խնդիր է, որը պետք է լուծենք:

Կրթական համակարգի խնդիրներին դեռ կանդրադառնանք: Որո՞նք են կարևոր դասերը կամ դասը, որը քաղել եք կյանքում:

Շարունակում եմ դասեր քաղել: Դա անվերջ շարունակվող գործընթաց է, մինչև կյանքի վերջ: Ես ամեն օր բոլորից դաս եմ քաղում, անգամ իմ փոքր աղջկանից: Եվ ինձ դուր է գալիս այդ պրոցեսը, անընդհատ ինչ-որ բան վերցնել մարդկանցից: Դու հասկանում ես, որ կաս, չես դադարում ապրել և շարժվում ես առաջ:

Եթե անդրադառնանք մեր կրթական համակարգի խնդիրներին, որո՞նք են դրանք, ի՞նչ տարբերություններ կան արտերկրի կրթական համակարգերի համեմատ։

Այսօր ժամանակակից մարդը կրթություն կարող է ստանալ բառի բուն իմաստով ցանկացած տեղ: Այսինքն՝ այս առումով սահմանափակում չկա: Ցանկության դեպքում մարդը կարող է լինել կիրթ, գրագետ ու ինտելեկտուալ։ Ինչ վերաբերում է մեր կրթական համակարգին, ես կարծում եմ՝ մեր կրթական համակարգը քարացած է, և առաջ չենք շարժվում: Բարեփոխումներ են պետք, արմատական փոփոխություններ: Մենք ստանում ենք տեսական գիտելիքներ, և երբ ավարտում ենք համալսարանը, բախվում ենք խնդրին, երբ հասկանում ենք, որ մեր գիտելիքներն ընդհանրապես կիրառելի չեն և մենք չունենք հմտություններ: Սա առաջին ամենակարևոր խնդիրն է, որը ես տեսնում եմ: Կրթակարգը 10-ից 12 տարի սահմանելը ոչ բարեփոխում է, ոչ էլ արամատական փոոխություն: Դա ի՞նչ տվեց մեզ, մենք ունենք ավելի կիրթ սերո՞ւնդ, բնավ ոչ: Անընդհատ փոփոխվող աշխարհը ենթադրում է անընդհատ վերանայվող կրթական համակարգ։

Եթե անդրադառնանք հայ հասարակությանը՝ որպես հավաքական միավոր, ինչպե՞ս կբնութագրեք այն:

Մենք սիրում ենք անցյալի հուշերով ապրել: Բայց ներկա պահին, իմ կարծիքով, մենք անորոշության մեջ ենք: Հայ հասարակության ընդհանուր բնութագիրը` անորոշություն, ինքնագիտակցության ցածր մակարդակ, դրական իդեալների գրեթե իսպառ բացակայություն։ Մենք ազգային գաղափարախոսություն չունենք ընդհանրապես: Իհարկե, մեկ լավ գիծ ունենք՝ ճգնաժամային իրավիճակներում հասարակությունը ելքի, կենսական խնդիրների լուծման համար դառնում է գիտակից ու կատարում հասարակական իր առաքելությունը: Բայց մենք ազգային գաղափարախոսության կարիք ունենք, որին կլծվեն բոլոր կազմակերպությունները, քաղաքական ուժերը, դպրոցները: Դա կարող է լինել, օրինակ, ազատագրված տարածքների վերաբնակեցումը, հայրենադարձությունը, ինչ-որ մի բան, որին բոլորս կհավատանք:

Այսօր մեր հասարակությունը տարբեր արժեքներով է ապրում: Մի մասի համար իդեալ է ամեն գնով իշխանության հասնելը, մեկը օրվա հացն է փորձում վաստակել, մյուս մասն ինչ-որ օտար արժեքներով է ապրում: Մենք ԽՍՀՄ-ից ժառանգություն ենք ստացել իդեալներ, որոնք այլևս չեն գործում, նորն էլ չկա: Եվ այստեղ վակուում է առաջացել: Սա լուրջ խնդիր է: Պետք է խորապես հասկանալ հասարակության հոգեբանությունը և գտնել, թե որն է էթնոսի զարգացման ուղին, մենք ուր պետք է գնանք: Այ սա ես հիմա չեմ տեսնում:

Սովորաբար առողջացման համար լավ ախտորոշում է անհրաժեշտ, ըստ ձեզ՝ ո՞րն է մեր «դիագնոզը»:

Ես հենց դրա մասին եմ խոսում, որ մենք չունեք դիագնոզ, որովհետև մենք համառորեն չենք գնում դիագնոստիկայի, վախենում ենք: Մենք մեր շրջապատում էլ ունենք մարդիկ, ովքեր կտրականապես հրաժարվում են բժշկի գնալ, որովհետև վախենում են, որ վատ բան կլսեն: Իրենց դուր է գալիս անորոշության մեջ ապրել: Բայց, բնականաբար, դրա հետևանքները կարող են անդառնալի լինել: Հիմա մեր հասարակությունն էլ օր առաջ պետք է գնա այդ ախտորոշմանը: Եթե կան խնդիրներ, իսկ ես վստահ եմ, որ կան խնդիրներ և քիչ չեն, սկսենք բուժել, որովհետև կարծում եմ դեռ անդառնալի չի, ունենք այդ հնարավորությունը՝ առողջանալու, ամրանալու, ուժեղանալու:

Եթե շարունակենք հարցը, որո՞նք են մեր երկրի առջև ծառացած խնդիրնեը, ինչպե՞ս լուծել դրանք:

Ինձ համար խնդիրը կրթական համակարգում է: Ես հավատացած եմ, որ ամեն ինչ սկսվում է այդտեղից: Ունենալով լավ կրթական համակարգ՝ մենք կկարողանանք լուծել մնացած բոլոր խնդիրները: Արդեն ասացի, որ մեր կրթական համակարգը քարացած է: Աշխարհը դինամիկ է, արագ փոփոխվում է, բայց մենք ընդհանրապես չենք ադապտացվում: Իմ կարծիքով՝ պետք է Հայաստան բերել կրթական համակարգի լավագույն փորձը՝ ադապտացնելով մեր կրթական համակարգին: Օրինակ՝ հիմա շատ կարևոր է ինքնակրթվելը, բայց մենք չունենք համակարգ, որը կխրախուսի ինքնակրթվելը:

Անհատնե՞ր, թե ինստիտուտներ, ո՞րը զարգացնել:

Միանշանակ ինստիտուտներ, որովհետև այդ ինստիտուտներում են ձևավորվում անհատները: Այսինքն՝ անհատին միջավայր է պետք՝ աճելու և զարգանալու համար: Միայն կայուն և աշխատող համակարգ ունենալու դեպքում ի հայտ կգան բազմաթիվ անհատներ: Վերջիվերջո, բոլորս հասկանում ենք, որ անհատը ժամանակավոր է: Եթե օրինակ անհատը երկրից գնա, մենք կանգնում ենք խնդրի առաջ, կոլապս է առաջանում, որովհետև ամեն ինչ կառուցված էր մեկ կամ մի քանի անձի շուրջ, և չկա համակարգ, որը կվերարտադրի նոր անհատներ։ Համակարգ ունենալու դեպքում այս ցիկլը երբեք չի կանգնում կամ դադարում ու անկախ այդ անհատներից շարունակում է գործել: Միանշանակ, համակարգ և ինստիտուտներ:

Ո՞րն է մեր պարտավորությունը հաջորդ սերունդների առաջ:

Պարտավորվածություն բառը սրտովս չէ, բացասական երանգ ունի: Հաջորդ սերունդները լինելու են ավելի առաջադեմ ու խելացի, դա ակնհատ է, ես արդեն տեսնում եմ, որ իմ աղջիկը շատ ավելի առաջադեմ է լինելու, քան ես, դրա համար չեմ կարծում, որ կա անհրաժեշտություն կամ պարտավորվածություն ինչ որ բան անել ապագա սերունդների համար։ Միակ բանը, որ կասեի, բնապահպանական տեսանկյունից է, չթողնել բնությունը սերունդներին այնպիսի աղտեալի ու անդառնալի վիճակում, որ այդ նույն սերունդները ինչքան էլ առաջադեմ ու խելացի լինեն, կանգեն անլուծելի իրավիճակի առջև: Մնացած առումով ինձ թվում է պետք է ազատության տալ, իրենք հարցերը կկարգավորեն

Ի՞նչ եք անում դուք՝ Հայաստանն ավելի լավը դարձնելու համար։

Ես շատ ինքնաքննադատ եմ, չեմ գտնում, որ զգալի կամ նշանակալի որևէ բան եմ անում: Բայց երևի թե փորձում եմ դաստիարակել սոցիալապես պատասխանատու մարդ: Իմ աղջիկը 4 տարեկան է, բայց արդեն շատ մտածված է թուղթ օգտագործում, որովհետև գիտի, որ այդ թուղթն ստանալու համար ծառեր են հատվում կամ, օրինակ, գիտի, որ պոլիէթիլային իրերը վնասում են բնությունը, և երբեմն-երբեմն, որ կենցաղում տեսնում է օգտագործում ենք, շատ ծանր է տանում։ Ինձ դուր է գալիս հավատալ Մուրացանի Գևորգ Մարզպետունու կոնցեպտին, որ մի ծաղկով գարուն կգա, հիմա եթե էդ ծաղիկները շատ լինեն, պատկերացնո՞ւմ եք հետագայում ինչ պատասխանատու ու լավ սերունդ կունենանք:

Մեզ պատմությունից հասել է տեղեկություն, որ Տիգրան Մեծի հայրենիքը՝ Ք. Ա. 95-55-ը, հայոց պատմության լավագույն էջերից մեկն է եղել: Ներկայում ո՞րն է «95-55»-ի ձեր կոնցեպտը:

Դարեր շարունակ հայ ժողովուրդը Տիգրան Մեծի կերպարը պահել է իր մեջ՝ որպես ամենահզոր թագավորի, որ երբևէ ունեցել ենք: Նրա առաջնահերթ խնդիրը հայկական բոլոր տարածքները մեկ ընդհանուր պետության մեջ միավորելն էր։ Բացի Մեծ Հայքի տարածքից, եթե չեմ սխալվում, մոտ 10 անգամ մեծ տարածք իր գերիշխության տակ է գտնվել: Բայց 21-րդ դարում խոսել տարածքային մեծության մասին, իմ կարծիքով, տեղին չէ: Մենք բոլորս ունենք փոքր, սակայն հզոր պետությունների օրինակներ: Մեծ տարածքների մասին ենք խոսում, բայց քչերն են խոսում այն մասին, թե Տիգրան Մեծի օրոք Հայաստանը մշակութային ինչպիսի վերելք է ապրել։ Ինչո՞ւ եմ սա ասում, որովհետև ինձ համար «95-55»-ի կոնցեպտը կրթությունն ու մշակույթն է: Կրթության մասին արդեն խոսեցի: Հայերը Տիգրան Մեծի կառավարման շրջանում կոչվում էին «Ասիայի եվրոպացիներ»։ Մենք ունեցել ենք շատ զարգացած քանդակագործություն, ճարտարապետություն։ Մեծ Հայքում վերելք է ապրել թատերական արվեստը։ Ես շատ կուզենայի, որ հիմա էլ մենք մշակութային առումով զարգանայինք: Սա է «95-55»-ի իմ կոնցեպտը՝ կրթություն և մշակույթ:

Ի՞նչ պետք է լսեն կամ դիտեն մարդիկ այս զրույցը կարդալուց հետո, մի հղում տվեք։

Եթե թեմային համահունչ շարունակենք, միանշանակ և անկասկած խորհուրդ կտամ լսել Կոմիտաս, որովհետև Կոմիտասն էլ իր տեսակով Տիգրան Մեծ է հայկական մշակույթի համար և աշխարհին ներկայացրեց մեր երաժշտության հարուստ ավանդույթները: Թերևս իմ ամենասիրած ստեղծագործություններից մեկը «Շուշիկի»՝ եթերային, անաղարտ պարզ, հանգստացնող, լուսավորող, մաքրող մի խոսքով հոգու երաժշտություն։

Հեղինակային իրավունքները՝ Lragir.am-ի։