Շուկան ու երկիրը կարող են զարգանալ միայն լիբերալ համակարգում

→ ՄԵԴԻԱ ԿԵՆՏՐՈՆ / ՀԱՐՑԱԶՐՈՒՅՑՆԵՐ

Lragir.am-ը ներկայացնում է հարցազրույցների շարք «մտքի առաջնորդների» հետ: Նախագծի նպատակն է մեդիա տիրույթում զարգացնել «մտքի առաջնորդության» սկզբունքը՝ հարթակ ստեղծելով տարբեր ոլորտների, տարբեր տեսակետների ու հայացքների տեր մարդկանց համար՝ արտահայտվելու նույն հարցերի առանցքի շուրջ։ Նախագծի նպատակը խելացի ու տեսլական ունեցող մարդկանց բացահայտումն է ու Հայաստանի տնտեսական զարգացման նոր դիսկուրսների սահմանումը։

Շարքը վարում է լրագրող Ռոզա Հովհաննիսյանը: Լուսանկարները՝ Ագապե Գրիգորյանի: Հարցազրույցներն անցկացվում են 256 Hub-ում

Մեր զրուցակիցն է «Գալաքսի» ընկերությունների խմբի ներդրումային գծով տնօրեն Միխայիլ Բրոյանը: Նա արժեթղթերի մասնագետ է, սովորել է Մոսկվայում, այնուհետև ուսումը շարունակել է Հայ-ռուսական սլավոնական համալսարանում:

Պարոն Բրոյան, հայրենի՞ք, թե մայրենիք, և ինչո՞ւ:

Ես մեծ տարբերություն չեմ տեսնում՝ մարդն օգտագործում է հայրենիք, թե մայրենիք: Ինձ թվում է՝ դա ընդամենը բնորոշ է հայերենին: Եվ պետությունն ու երկիրը գենդերի հետ նույնականացնելն, իմ կարծիքով, արհեստական է, մեզ դնում է սահմանների մեջ: Երկիրը ոչ մայր է, ոչ հայր: Դա ավելի շուտ մի մեծ ընտանիք է, մեծ օրգանիզմ: Եվ մենք բոլորս այդ օրգանիզմի ինչ-որ մասնիկ ենք:

Որքանո՞վ են մարդու համար կարևոր իր սեփական արմատները ճանաչելը, և որտեղի՞ց եք դուք արմատներով:

Ես ազգությամբ քուրդ եմ, բայց ծնվել ու մեծացել եմ Հայաստանում, ստացել եմ ռուսական կրթություն: Եվ այդ ամենը մեծ ազդեցություն է ունեցել իմ անձի ձևավորման համար: Լինելով այլազգի ուրիշ երկրում՝ ես երբեք չեմ առնչվել ինչ-որ խնդիրների հետ: Եվ միշտ հասկացել եմ, որ դա այն մեծ պլյուսն է, որն ինձ թույլ է տալիս բոլոր այլ մշակույթներից օգտվել և յուրահատուկ հայացք ունենալ իրերի նկատմամբ: Ինձ թվում է՝ մարդը հարստանում է, երբ տարբեր մշակույթի կրող մարդկանց հետ է շփվում: Բացի դրանից, ես շատ հպարտ եմ իմ արմատներով, իմ ընտանիքը բավական հայտնի է Հայաստանում: Պապս, լինելով երիտասարդ մասնագետ, կարիերայի շատ արագ աճ է ունեցել և դարձել է Սովետական Հայաստանի քննչական վարչության պետը: Ես միշտ ձգտում էի հասնել նրան։ Այդպես ես եկա ֆինանսների ոլորտ։

Արմատներն, իհարկե, մարդու կյանքի վրա ունենում են իրենց ազդեցությունը: Դա սկիզբն է, բազիսն է, որի շուրջ կառուցվում են մարդու մտածելակերպը, հայացքները: Շատ կարևոր է, թե փոքր ժամանակ ինչի մասին են ընտանիքում խոսում: Մարդը փորձում է իր ընտանիքում տարբեր անդամներից վերցնել ինչ-որ գիտելիքներ, դա հարստացնում է իր ներքին աշխարհը: Ես, օրինակ, երբ ներկայացնում եմ ինձ, մեր ընկերությունը արտերկրում, իմ արմատները նաև Հայաստանից են, դա էլ է հարստացնում ինձ՝ որպես անձ:

Ինչպե՞ս է անցել ձեր մանկությունը, պատանեկությունը, երիտասարդությունը:

Միանշանակ կարող եմ ասել, որ կյանքիս փուլերը երջանիկ են անցել: Կային դժվար օրեր, բայց կան ավելի ուրախ օրեր: Իմ սերունդը սիրում է խոսել այն մասին, որ չնայած մեր մանկությունն ու պատանեկությունը ծանր էր, 1990-ական մութ ու ցուրտ տարիներն էին, ի վերջո այդ ամենն ուներ իր օգուտը: Դա մեզ հասունացնում էր, հասկանում էինք, թե ինչ է նշանակում իրական ընկերությունը և այլն: Ամեն բան սիրուն է իր ժամանակահատվածի մեջ: Ամեն ժամանակահատված ունի իր հետաքրքրությունը:

Ո՞րն է կյանքի ամենակարևոր դասը կամ դասերը, որոնք դուք ստացել եք:

Ես չեմ կարող առանձնացնել կյանքի դասերը: Ամեն օր մենք ինչ-որ նոր բանի հետ ենք առնչվում, նոր մարդկանց ենք հանդիպում: Եվ բոլոր դասերն ու իրավիճակներն են կարևոր, բոլոր կարծիքներ են կարևոր: Մարդը պետք է լինի բաց, կարողանա ընդունել, որ կարող են իրավիճակներ լինել, որոնց հետ ինքը նախկինում չի առնչվել, և դուրս գալով այդ իրավիճակից՝ կարող է ավելի հարուստ փորձ ունենալ:

Եթե խոսենք կրթության խնդրներից՝ Հայաստանում և արտերկրում, որո՞նք են խնդիրները, տարբերությունները:

Խնդիրներ բոլոր համակարգերում էլ կան: Ինձ թվում է՝ մեր կրթական համակարգի ամենամեծ խնդիրն այն է, որ այն ճկուն չէ, չի զարգանում այն արագությամբ, ինչպես զարգանում է աշխարհը: Բացի դրանից, կրթությունը փոխել է իր չափանիշները, կրթվելու ձևը: Պատկերացնենք՝ մեկ կամ երկու դար առաջ գիտելիքի հիմնական աղբյուրը եղել է գիրքը: Հիմա գիրքը դարձյալ գիտելիքի աղբյուր է, բայց տրանսֆորմացվել է և վերածվել էլեկտրոնային տարբերակի: Նախկինում կրթությունը եղել է սահմանափակ: Եվ դա ինչ-որ «դարվինյան» համակարգ էր ստեղծում, երբ մարդը ձգտում էր դեպի գիտելիք ու կրթություն։ Բայց հիմա այդ ձգտումը բավարար մակարդակի չէ: Եվ հիմա գիտելիքը այնքան հասանելի է դարձել, որ 21-րդ դարում կրթված չլինելը կամ գիտելիք չունենալը արդեն ամոթ է: Ես կուզեի, որ մեր կրթական համակարգն ավելի ճկուն լիներ, ավելի առաջ նայող, և փորձեր ոչ թե ընդամենը արտասահմանյան մոդելները քոփի անել, այլ փորձեր ինովացիոն լինել, ինչ-որ նոր բան ստեղծել:

Եթե անդրադառնանք հայ հասարակությանը՝ որպես հավաքական միավոր, ինչպե՞ս կբնութագրեք:

Կարծում եմ, որ հիմա հասարակությունը տրանսֆորմացիայի է ենթարկվում, և դա երևի կապված է այն բանի հետ, որ ԽՍՀՄ փլուզումից հետո մենք ստացել ենք նոր երկիր: Ունենք պատմություն, որն այնքան էլ կապված չէ Սովետական միության հետ, ունենք միավորող համակարգ, բայց նոր սերունդն ունի իր պատկերացումը, թե ինչպիսին պետք է լինի Հայաստանը: Կարծում եմ՝ դա լավ է։ Ինձ թվում է՝ դա բնական գործընթաց է, երբ սերունդներն իրար չեն հասկանում, հնարավոր է կոնֆլիկտներ են առաջանում, բայց դա է կյանքը դարձնում հետաքրքիր: Հասարակությունը, որտեղ դիսկուրս չկա, չկան քննարկվող հարցեր, և չկան կողմեր, որոնք համաձայն չեն իրար հետ, դա շատ տխուր հասարակություն է: Մեր հասարակությունը դեռ չի աճել ու հասել դասական ժողովրդավարական երկրների մտածելակերպերին, բայց ես տեսնում եմ շատ պոզիտիվ շարժումներ, մարդիկ մտածում են, ունեն կարծիք:

Ասում են՝ առողջացման համար ախտորոշումն է կարևոր, ինչ “դիագնոզ” կսահմանեք մեզ համար:

Առաջինը, մենք պետք է հասկանանք, թե ինչ ենք ուզում: Պետք է հստակ նպատակ դնել: Պոպուլիստական հայտարարություններ են, երբ ասում ենք՝ երջանիկ ու լավ կյանք, առանց կոռուպցիայի: Երբ մարդիկ իրենց համար պարզ խնդիր են դնում և հասկանում են, թե յուրաքնաչյուրս ինչ պետք է անենք, որպեսզի հասնենք այդ նպատակին, դա արդեն դառնում է սիստեմատիկ մտածելակերպ, որն ստեղծում է ինչ-որ ֆոն, որը բերում է հաջողության ու հաղթանակի: Բայց երբ մենք ընդամենը մեր ուզածը ներկայացնում ենք որպես ծրագիր և միայն պայմաններ ենք դնում և չենք մտածում՝ մեր ուզածին ոնց հասնենք, դա ոչ կառուցողական մտածելակերպ է:

Երկրորդ խնդիրը, որի շուրջ կուզեի խոսել, այն է, որ մեր պետությունը պետական միտք, ազգային իդեա ունենալու խիստ պահանջ ունի: Ինչ-որ միավորող թեմատիկա պետք է լինի: Հիմա ես տեսնում եմ, որ այն ռեսուրսը, որը Հայաստանը ունի, դա սփյուռքահայությունն է: Բայց այդ ռեսուրսը Հայաստանի հետ ոչ մի ուրիշ կապ չունի, բացի Ցեղասպանությունից: Այսինքն՝ Հայաստանն իրեն աշխարհում չի ներկայացրել որպես ամբողջ հայության կենտրոն, որը քաշում է դեպի իրեն: Ինձ թվում է՝ մի մեծ միտք պետք է լինի, որ Սփյուռքի այն սերունդը, որն արդեն չի խոսում հայերեն, որը կապ չունի Հայաստանի հետ, իրենք ներքին կապ ունենան Հայաստանի հետ, ինչ-որ արժեքների համակարգեր կիսեն իրենց հայրենիքի կամ մայրենիքի հետ:

Որո՞նք են ըստ ձեզ Հայաստանի առաջ ծառացած խնդիրները, ինչպես լուծել դրանք:

Առաջինը, ես արդեն ասացի, պետք է ոչ արհեստական արժեք ստեղծել, որը կմիավորի բոլորին: Երկրորդ խնդիրն այն է, որ մեզ մոտ մինչև հիմա համակարգն աշխատում է անձերի միջոցով, ինչ-որ հերոսների կերպարների հետ ենք կապում ամեն ինչ: Տեսնում եմ, որ շուկան ու երկիրը կարող են զարգանալ միայն լիբերալ համակարգում, երբ որ կան հստակ ինստիտուտներ, խաղի կանոններ, և բոլորն ունեն աճելու նույն հնարավորությունները:

Այսինքն՝ դուք ավելի շատ կողմ եք ինստիտուտների զարգացմանը, քան անհատների դերի՞ն:

Հաջողության հասնելու համար, իհարկե, ինստիտուտները պետք է զարգացնել: Անհատներին ես չեմ հավատում, անհատները լուծում են շատ կարճաժամկետ խնդիրներ, ցույց են տալիս ինչ-որ հերոսական քայլ: Մեր ամբողջ երջանկությունն ու ապագան դնել ինչ-որ անհատների ձեռքին, դա սխալ է, ավտորիտարիզմ է: Իսկ եթե ունենանք կայուն ինստիտուտներ, տարբերություն չկա, թե ով է կառավարում, ով է դառնում հերոս, մի սերունդը փոխարինում է մյուսին, եթե մենք գիտենք, որ մեզ մոտ աշխատող համակարգ է:

Ո՞րն է մեր պարտավորությունը հաջորդ սերունդների առաջ:

Շատ դժվար է սա իրականում: Ինձ թվում է, որ մենք չպետք է իրենց սահմանափակենք: Մենք պետք է թողնենք իրենց այնպիսի համակարգ ու այնպիսի երկիր, որ իրենք կարողանան ընտրություն անել, թե ոնց են ուզում ապրել: Դրա համար ես երևի ոչ տարածված կարծիք ունեմ: Երբ ընտրություններին տարիքով մարդիկ են մասնակցում, իրենք ընտրում են ինչ-որ մեկին, դա պարտադրում են ապագա սերնդին: Ես չեմ կարող ինչ-որ լուծում առաջարկել, բայց կարծում եմ՝ սա սխալ է: Ես կարծում եմ, որ ապագա սերունդներին պետք է ավելի շատ տեղ տալ, իրենց լսել, հասկանալ իրենց կարծիքը:

Ի՞նչ եք անում ամեն օր՝ Հայաստանը ավելի լավը դարձնելու համար:

Ինչպես ասացի՝ մենք բոլորս մի մասնիկ ենք այս մեծ օրգանիզմի: Երբ մենք փորձում ենք քարոզել մեր մտքերը, մեր երախաներին ենք դաստիարակում, դա գուցե փոքր, բայց հետագայի համար մեծ ներդրում է այս երկրի բարգավաճ ապագայի համար: Ես նաև դասավանդում եմ Ռուս-հայկական սլավոնական համալսարանում, ուրախանում եմ, երբ մեր ուսանողների տաղանդավոր ու լուսավոր դեմքեր եմ տեսնում: Եթե իմ ասածի մեկ տոկոսն էլ օգուտ բերի, դա արդեն լավ է:

Ընդունված է, որ Տիգրան Մեծի թագավորության ժամանակահատվածը՝ Ք. Ա. 95-55-ը, հայոց պատմության լավագույն էջերից մեկն է եղել: Ո՞րն է «95-55»-ի ձեր կոնցեպտը:

Ամեն ժամանակահատված ունի իր կոորդինատային համակարգը, որտեղ մենք հասկանում ենք, թե ինչ է ամենա-ամենան: Տիգրան Մեծի ժամանակ գուցե դա տարածքային հարցն էր՝ ծովից ծով Հայաստան, հզոր բանակ, ինչը գուցե արժեք ուներ: Ինձ թվում է՝ 21-րդ դարում դա արդեն երկրորդական պլան է մղվել: Կարող եմ բերել Մեծ Բրիտանիայի օրինակը, եղել են օվկիանոսից օվկիանոս կայսրություն, հիմա մնացել են մի փոքր կղզի: Բայց եթե համեմատենք այսօրվա Մեծ Բրիտանիան, դա ավելի հզոր պետություն է, քան եղել է այն ժամանակ: Այո, Տիգրան Մեծը մեծ ղեկավար էր, բայց այսօր չպետք է մտածել նույն լոգիկայի սահմաններում: Կարող ենք ունենալ փոքր երկիր, բայց լինել հզոր: Դրա համար անպայման չէ, որ մենք ունենանք մեծ հողատարածքներ, բայց կարող ենք լինել ֆինանսական, տրանպորտային, գիտական կենտրոն: Ինձ թվում է՝ այդ արժեքները հիմա ավելի շատ հարցեր են լուծում, քան տարածքը: Տարածքը ու մարդաքանակը կարևոր չեն, կարևորը որակական հատկանիշներ են: Պետք չէ ապրել դոգմաներով, որոնք դարերով եկել են: Մենք պետք է հասկանանք, թե ինչի ենք ուզում հասնել, ուզում ենք լինել ամենամեծ պետություն, թե՞ ամենաերջանիկ պետություն:

Ի՞նչ պետք է լսեն մարդիկ այս զրույցը կարդալուց հետո և ինչո՞ւ: Մի հղում տվեք:

Վավերագրական ֆիլմ կա՝ Jiro Dreams of Sushi, որը խորհուրդ կտամ դիտել: Իր ընդհանուր փիլսոփայությունը հետևյալն է՝ ինքը փորձում է ամեն օր նույն բանն անել ավելի լավ, քան անում էր երեկ: Իսկ եթե երաժշտության մասին ենք խոսում, խորհուրդ կտայի նոր ժանրերի վրա ուշադրություն դարձնել, օրինակ, լսել Gessaffelstein Reset:

Հարցազրույցների շարքն իրականացվում է «Գալաքսի» ընկերությունների խմբի աջակցությամբ, ընկերության սոցիալական պատասխանատվության ծրագրերի շրջանակում: